Początki i rozwój pedagogiki oraz powstanie Instytutu
Powstanie i rozwój Instytutu Pedagogiki, jaki miał miejsce na przestrzeni istnienia bydgoskiej uczelni – ostatecznie ukształtowanej jako Uniwersytet Kazimierza Wielkiego – wyraźnie wpisuje się w poszczególne etapy jej rozwoju, zwłaszcza związanego z kształtowaniem się idei i myśli pedagogicznej oraz jej instytucjonalnych i organizacyjnych form uprawiania.

W tym sensie początków „bydgoskiej pedagogiki” należy upatrywać w roku 1969, kiedy to istniejące od wielu lat w Bydgoszczy Studium Nauczycielskie (1958-1970) zostało przekształcone (10 czerwca 1969 r.) w Wyższą Szkołę Nauczycielską. Bydgoska WSN stała się wówczas jedną z czterech tego typu uczelni pedagogicznych powołanych do istnienia w Polsce.

Od samego też początku, w ramach tak określonej uczelni, wyodrębniono dwa wydziały: Wydział Humanistyczny oraz Wydział Matematyczno-Przyrodniczo-Pedagogiczny (rok 1969/70). Już jednak w następnym roku akademickim (1970/71) jako osobny wydzielony został trzeci wydział – Wydział Pedagogiczny, na czele którego stanął dr, a następnie doc. dr hab. Jan Jakóbowski.

Wydział ten od samego początku WSN był najbardziej rozwiniętym wydziałem, gdy chodzi o zróżnicowanie organizacyjne oraz liczbę zatrudnionych osób. Na wydziale tym bowiem już w roku akademickim 1969/70 pracowało 22 etatowych pracowników dydaktycznych, na ogólną liczbę 32 zatrudnionych na wszystkich wydziałach uczelni. Pierwsze lata funkcjonowania WSN, a w niej tak zorganizowanego Wydziału Pedagogicznego, to jednocześnie lata zwiększającej się systematycznie liczby studentów, którzy mogli realizować swoje kształcenie w trzech formach studiów:

• na studiach dziennych w 3-letnim cyklu kształcenia,
• na studiach dla pracujących (po Studium Nauczycielskim) w 1,5 do 2-letnim cyklu kształcenia,
• na studiach dla pracujących (po liceum pedagogicznym) w 3-letnim cyklu kształcenia.

W okresie tym powiększano jednocześnie ofertę kształcenia, wprowadzając kierunek studiów - pedagogika opiekuńcza, a od roku zaś 1973/74 rekrutowano studentów na pedagogikę szkolną, pedagogikę w zakresie wychowania obronnego, pedagogikę w zakresie pracy kulturalno-oświatowej oraz wychowania muzycznego.

Powiększana oferta kierunków studiów powodowała systematyczny wzrost liczby studentów wydziału. W okresie tym liczba ta sięgała już około 1400 studentów (rok akademicki 1973/74). Okresem przełomowym dla rozwoju Wydziału Pedagogicznego, zapowiadającym powstawanie w ramach uczelni instytutów, w tym Instytutu Pedagogicznego, był rok 1973/74, kiedy to zgodnie z ówczesną polityką oświatową państwa wyznaczono kolejne etapy przeobrażeń strukturalnych szkół wyższych - 3-letnie studia zawodowe nauczycielskie zostały przekształcone w jednolite magisterskie szkoły wyższe, którym nadano nową formułę: Wyższych Szkół Pedagogicznych. 
Tak wyraźny i mocny rozwój instytucjonalny spowodował, iż od 1975 roku w strukturze organizacyjnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej zaczęto przechodzić na system instytutowy.

Pierwszym uruchomionym w uczelni instytutem był Międzywydziałowy Instytut Nauk Społecznych, powołany do istnienia w roku 1975. W kolejnych latach, w miarę możliwości kadrowych, w ramach Wydziału Pedagogicznego powołano: Instytut Wychowania Muzycznego (1976), Instytut Nauczania Początkowego i Wychowania Przedszkolnego (1977) oraz Instytut Pedagogiki i Psychologii, powołany do istnienia w roku 1978. W ten oto sposób rozpoczęła się w dziejach uczelni bydgoskiej w omawianym okresie historia Instytutu Pedagogiki, która w różnych zmiennych kolejach losu trwa aż do dnia dzisiejszego.

Na czele nowopowstałego Instytutu stanął jako jego dyrektor doc. dr hab. Z. Wiatrowski, z dwoma zastępcami – wicedyrektorami: dr. J. Frątczakiem oraz dr. T. Bierkowskim. Ostatecznie w ramach Instytutu ukształtowało się pięć zakładów:

• Zakład Pedagogiki (Społecznej, Opiekuńczej), kierowany przez prof. dr. hab. E. Trempałę,
• Zakład Pedagogiki Kulturalno-Oświatowej, kierowany przez doc. dr. hab. J. Rulkę,
• Zakład Pedagogiki Pracy, kierowany przez doc. dr. hab. Z. Wiatrowskiego,
• Zakład Teorii i Historii Wychowania, kierowany przez dr. A. Tchorzewskiego,
• Zakład Psychologii, kierowany przez doc. dr. H. Kaję.

Ogółem w zakładach tych pracowało 72 pracowników naukowo-dydaktycznych, co stanowiło najliczniejszą kadrę naukowo-dydaktyczną spośród wszystkich osób pracujących wówczas w trzech instytutach naukowych Wydziału Pedagogicznego WSP. Kadrę tę stanowili: jeden prof. nadzw. – prof. dr hab. E. Trempała, dwóch doc. hab. – doc. dr hab. J. Rulka, doc. dr hab. Z. Wiatrowski, dwóch doc. bez habilitacji – doc. dr H. Kaja, doc. dr M. Janiszewski, dwudziestu doktorów, w tym czternastu adiunktów oraz dziewięciu starszych wykładowców i dwudziestu ośmiu magistrów. 
W wymienionych zakładach Instytutu realizowano kształcenie na trzech kierunkach studiów: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, pedagogika w zakresie pracy kulturalno-oświatowej oraz w zakresie pedagogiki pracy. Z tymi też obszarami pedagogicznej praktyki były związane ówczesne badania własne pracowników instytutu.

Prezentowany powyżej Instytut w określonym kształcie organizacyjnym i strukturalnym oraz mniej lub bardziej zmieniającym się kształcie osobowym trwał do 1985 roku. Od momentu jego powstania (1978) można stwierdzić, iż był to ważny okres jego rozwoju, był to bowiem czas wykrystalizowania się  jego oblicza, ugruntowania się jego struktury organizacyjnej, określenia obszaru zainteresowań badawczych, oraz określenie specyfiki kształcenia na poszczególnych specjalnościach.

Pedagogika poza Instytutem - rozwój poza strukturą
Okres ten jednak zakończył się w 1985 roku, kiedy to w uczelni podjęto kolejne zmiany organizacyjne. Jedną z nich była zmiana w obrębie dotychczasowego Wydziału Pedagogicznego. Od 1985 roku stawał się on wydziałem dwu instytutowym. Tworzyły go odtąd dwa z trzech istniejących dotychczas instytutów: Instytut Nauczania Początkowego z Wychowaniem Przedszkolnym oraz Instytut Wychowania Muzycznego. Istniejący dotąd Instytut Pedagogiki i Psychologii został zlikwidowany. Nadal jednak w ramach Wydziału funkcjonowały tworzące go wcześniej katedry i zakłady pedagogiczne. W zakresie więc badań i obszarów kształcenia podejmowanych i realizowanych przez te katedry i zakłady, pedagogika wydziałowa trwała nadal, a nawet więcej, w sposób widoczny była rozwijana. Świadczyć o tym może m.in. rozwój organizacyjny oraz liczebny wymienionych wcześniej jednostek. 

Kształcenie realizowane przez te jednostki, rozwijane i rozbudowywane na przestrzeni lat 1985-1996, obejmowało takie specjalności pedagogiczne, jak: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, pedagogika kulturalno-oświatowa, pedagogika pracy, pedagogika specjalna, resocjalizacja i rewalidacja, edukacja i poradnictwo zawodowe, praca opiekuńcza i socjalna, wychowanie zdrowotne, wychowanie obronne i logopedia

Jak więc widać z przedstawionego tu zestawienia – paradoksalnie – okres przerwy w istnieniu Instytutu Pedagogiki (lata 1985-1998) nie tylko nie był okresem likwidacji dotychczasowego dorobku organizacyjnego tego instytutu, ale wprost przeciwnie był okresem znacznego rozwoju organizacyjnego jednostek wcześniej go tworzących.

Powrót do instytutu
W roku 1998, na bazie katedr i zakładów funkcjonujących na Wydziale Pedagogiki i Psychologii - poza formułą organizacyjną instytutu, powołano na nowo do istnienia i w ten sposób reaktywowano Instytut Pedagogiki. Instytut ten powołany został decyzją ówczesnego rektora WSP prof. dr hab. Józefa Banaszaka, na jego zaś czele stanął jako dyrektor prof. dr hab. Andrzej M. de Tchorzewski. Bazując na mocno rozbudowanych w poprzednich latach katedrach i zakładach, nowopowstały Instytut Pedagogiki stał się, obok trzech pozostałych, istniejących już instytutów: Instytutu Nauczania Początkowego i Wychowania Przedszkolnego, Instytutu Psychologii oraz Instytutu Wychowania Muzycznego najbardziej rozwiniętym i rozbudowanym instytutem tego wydziału.

W nowo powstałym instytucie, należącymi do niego katedrami i zakładami kierowali: Katedrą Dydaktyki - dr hab. J. Jakóbowski, Katedrą Edukacji Obronnej - prof. dr hab. W. Magoń, Katedrą Pedagogiki Społecznej  - dr hab. K. Marzec-Holka, Katedrą Pedagogiki Specjalnej - dr hab. T. Sołtysiak, Katedrą Pedagogicznego Kształcenia i Doskonalenia Nauczycieli - dr hab. R. Parzęcki, Katedrą Teorii Wychowania i Deontologii Nauczycielskiej - prof. dr hab. A. M. de Tchorzewski, Katedrą Historii Wychowania - prof. dr hab. J. Jundziłł, Katedrą Pedagogiki Ogólnej - T. Hejnicka-Bezwińska, a Katedrą Pedagogiki Pracy i Andragogiki kierował dr R. Gerlach. 
Po trzynastoletniej przerwie w istnieniu instytutu rozpoczął się drugi ważny okres jego rozwoju. Od samego początku, nawiązując do dotychczasowej aktywności i zakresu kształcenia, jakie podejmowały katedry i zakłady obecnie tworzące nowy instytut, prowadził on kształcenie na studiach dziennych i zaocznych (mgr i lic.) na takich specjalnościach, jak: pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, resocjalizacja, edukacja i rewalidacja upośledzonych umysłowo, praca socjalna, wychowanie obronne, edukacja i poradnictwo zawodowe, edukacja zdrowotna oraz animacja społeczno-kulturalna. Ulegała też coraz bardziej poszerzeniu problematykę pracy naukowo-badawczej podejmowanej przez pracowników naukowych instytutu. Oscylowała ona wokół następujących problemów:

• problemy tożsamości pedagogiki i kształcenia w jej zakresie,
• stan założony i rzeczywisty przemian i unowocześniania pracy nauczyciela i szkoły,
• edukacja nie szkolna w warunkach przemian,
• kształcenie i wychowanie w warunkach transformacji ustrojowej,
• edukacja zawodowa w okresie przemian społeczno-gospodarczych,
• rodzina jako środowisko wychowawcze w społeczeństwach starożytności, okresu wczesnego chrześcijaństwa i czasów nowożytnych,
• etiologiczne, profilaktyczne i prognostyczne aspekty zagrożeń wśród dorastającego pokolenia oraz utrudnienia adaptacyjne dzieci i młodzieży niepełnosprawnej,
• kształtowanie świadomości patriotycznej i obronnej młodego pokolenia.

Jak więc widać, problematyka badawcza, nawiązując do wcześniej wypracowanych obszarów badawczych, podejmowała również nowe zagadnienia charakterystyczne dla obszarów edukacji (zagrożeń oraz nowych wyzwań ideowych) przełomu lat 80. i 90. W tym sensie można mówić o pewnej „ewolucji” i rozwijaniu się obszarów badawczych podejmowanych przez pracowników naukowych Instytutu.

W poszukiwaniu reformy, czyli instytut podzielony
W obliczu tak dużej jednostki organizacyjnej, jaką był nowopowstały Instytut, władze uczelni już w rok po jego powstaniu – w 1999 – podjęły próbę jego zmodernizowania. Kierując się motywem wyodrębnienia z jednej strony katedr i zakładów, które zajmowałyby się badaniami w zakresie podstawowych subdyscyplin, przypisanych naukom pedagogicznym, z drugiej zaś strony katedr lub zakładów, które zajmowałyby się badaniami w zakresie stosowanych subdyscyplin nauk pedagogicznych – które można wyodrębnić w oparciu o kryterium konkretnej, praktycznej działalności edukacyjnej, zaproponowano podział instytutu na Instytut Pedagogiki oraz Instytut Studiów Edukacyjnych.

Ostatecznie 16 czerwca 1999 roku, po zmianach w obrębie dotychczasowego Instytutu Pedagogiki, utworzono jako nowy – pomniejszony – Instytut Pedagogiki oraz Instytut Studiów Edukacyjnych. Dyrektorem Instytutu Pedagogiki został prof. dr hab. A. M. de Tchorzewski, zaś dyrektorem Instytutu Studiów Edukacyjnych została prof. dr hab. T. Sołtysiak.

„Nowy” Instytut Pedagogiki, którego działalność rozpoczęła się w roku akademickim 1999/2000, w stosunku do instytutu poprzedniego – pod względem organizacyjnym i kadrowym był Instytutem zdecydowanie mniejszym. Na czele poszczególnych katedr stali:

• Katedra Teorii Wychowania i Deontologii Nauczycielskiej - prof. dr hab. A. M. de Tchorzewski,
• Katedra Pedagogiki Ogólnej i Porównawczej - prof. dr hab. T. Hejnicka-Bezwińska,
• Katedra Historii Edukacji i Wychowania w Rodzinie - prof. dr hab. J. Jundziłł,
• Katedra Pedagogiki Specjalnej - prof. dr hab. J. Pańczyk,
• Zakład Historii Myśli i Doktryn Pedagogicznych - dr hab. K. Jakubiak,
• Zakład Metodologii Badań Pedagogicznych - dr K. Ciżkowicz,
• Zakład Multimediów Edukacyjnych - dr Z. Załocha.

W latach 1999-2004 w Instytucie Pedagogiki, z pewną zmiennością zatrudnionych było około 30 pracowników naukowo-dydaktycznych, w tym w kolejnych latach 3/4 profesorów (tytularnych lub nadzwyczajnych). Z punktu widzenia organizowania i prowadzenia badań naukowych bardzo ważne było prowadzenie w tym czasie i kierowanie przewodami doktorskimi a w konsekwencji uruchomienie studiów doktoranckich (rok akademicki 2000/2001).

Poza tak zorganizowaną formą studiów doktoranckich, wszyscy profesorowie instytutu prowadzili w tym czasie seminaria doktorskie. Byli także aktywni w przygotowywaniu recenzji, zarówno do CK ds. Tytułów i Stopni Naukowych, jak również występowali jako recenzenci w przewodach profesorskich oraz przewodach habilitacyjnych. Bardzo ważna i widoczna była również aktywność naukowa pracowników instytutu mierzona ilością publikacji. Przez 5 lat trwania Instytutu Pedagogiki, w przedstawianej tu formie organizacyjnej, opublikowali oni łącznie 18 autorskich prac zwartych oraz 19 prac pod redakcją.

Ten stosunkowo krótki czas trwania Instytutu Pedagogiki w jego kolejnej, zmienionej formie organizacyjnej, zakończył się w roku 2004, kiedy to w uczelni bydgoskiej – przemianowanej w roku 2000 na Akademię Bydgoską – podjęto kolejne zmiany organizacyjne.

Rozbudowa czy podział - pytanie o przyszłość
W roku 2004 władze Akademii Bydgoskiej zdecydowały się na powrót do koncepcji dużego Instytutu Pedagogiki. Odstąpiono od wcześniejszego podziału tego instytutu na dwa instytuty mniejsze, stosunkowo wąsko ukierunkowane w sensie badawczym. W ten oto sposób powstał jeden duży Instytut Pedagogiki na Wydziale Pedagogiki i Psychologii, w którego ramy organizacyjne włączono dodatkowo Instytut Edukacji Szkolnej, pochodzący z przemianowanego w 1999 roku Instytutu Nauczania Początkowego z Wychowaniem Przedszkolnym, istniejącego na Wydziale Pedagogicznym od 1977 roku. Rozpoczął się więc kolejny już okres rozwoju Instytutu Pedagogiki w historii bydgoskiej uczelni, tym razem jednak w najbardziej rozbudowanej postaci jego istnienia, na czele z jego dyrektorem prof. dr hab. K. Jakubiakiem.

O wielkości ówczesnego Instytutu Pedagogiki może świadczyć między innymi liczba zatrudnionych w nim pracowników naukowo-dydaktycznych. W roku akademickim 2006/2007 pracowało tam łącznie 85 osób, w tym sześciu profesorów zwyczajnych oraz dziesięciu profesorów nadzwyczajnych. Biorąc pod uwagę wszystkie typy studiów, którymi obecnie kieruje i opiekuje się Instytut, a więc studia pierwszego i drugiego stopnia oraz jednolite studia magisterskie stacjonarne i niestacjonarne, na kierunku pedagogika wszystkich specjalności oraz kierunku praca socjalna (studia stacjonarne i niestacjonarne pierwszego stopnia) studiowało łącznie w roku akademickim 2006/2007 4905 osób. Poza wyżej wymienionymi studiami stacjonarnymi i niestacjonarnymi w ofercie kształcenia objętej opieką Instytutu znalazła się bogata oferta studiów podyplomowych (w roku akademickim 2006/2007 było ich aż piętnaście). W celu rozbudzenia zainteresowań naukowych studentów prowadzone były i są nadal w Instytucie również liczne koła naukowe – w tym samym roku akademickim było ich aż dziewięć.

Instytut Pedagogiczny istniejący od 2004 roku jest instytutem, który podlega ciągłym strukturalnym przemianom. Już wcześniej - z dniem 1 lutego 2003 roku w skład struktury organizacyjnej Instytutu Pedagogiki został włączony zakład Dydaktyki utworzony z Zakładu Dydaktyki Ogólnej i z Zakładu Multimediów Edukacyjnych. Kierownikiem nowo powstałego zakładu została dr. hab. Ewa Filipiak, prof. nadzw.. Na przełomie lat 2006/2008 został zlikwidowany jeden zakład (Zakład Historii Myśli i Doktryn Pedagogicznych), powołano jedną katedrę (Katedra Filozofii Edukacji i Pedagogii Kultury), na czele której stanął prof. dr hab. L. Witkowski, oraz jeden zakład (Zakład Myśli społecznej i Edukacji Środowiskowej), na czele którego stanął dr hab. M.Cichosz, prof. nadzw..

Na tym etapie rozwoju Instytutu prowadzone są szerokie i różnorodne – gdy chodzi o zakres i podejmowaną tematykę, badania. W roku akademickim 2006 prowadzono w Instytucie następujące badania:

• Postawy patriotyczne i obywatelskie a bezpieczeństwo narodowe w zjednoczonej  Europie.
• Zróżnicowane konsekwencje bezrobocia i ubóstwa wobec dziecka i rodziny w wybranych środowiskach lokalnych.
• Problemy tożsamości pedagogiki i kształcenia w zakresie pedagogiki.
• Rodzina jako środowisko wychowawcze w starożytnym Rzymie, wczesnym chrześcijaństwie i czasach nowożytnych.
• Etiologiczne i symptologiczne, prognostyczne i profilaktyczne aspekty patologii społecznych w percepcji i ewaluacji młodzieży oraz zagrożenia i zachowania nieakceptowane społecznie młodego pokolenia.
• Edukacja zawodowa w okresie przemian społeczno – gospodarczych
• Wczesna profilaktyka uzależnień w grupach dzieci i młodzieży i wspomaganie   rozwoju psychospołecznego dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.
• Problematyka zdrowia, choroby i zachowań zdrowotnych
• Implikacje przeobrażeń transformacyjnych dla teorii i praktyki wychowania (ku procesom (demo)humanizacji i budowaniu społeczeństwa wiedzy)
• Rodzina Polska jako środowisko wychowawcze w XIX i początkach XX wieku
• Proces kształcenia w zmieniającej się rzeczywistości. Konteksty. Kategorie. Rozwiązania.
• Warunki środowiskowe a aksjologiczne preferencje uczniów

Wyróżnione wyżej kierunki badań prowadzone są w Instytucie do chwili obecnej. W roku akademickim 2007/2008 nastąpiła też zmiana dyrekcji Instytutu; na jego czele stanęła Prof. dr hab. Urszula Ostrowska z dwoma wice dyrektorami: dr M. Sobieszczyk oraz dr hab.  M. Cichoszem, prof. nadzw. W roku 2009 rozpoczynając nową kadencję dyrekcja Instytutu ostatecznie ukształtowała się w składzie; prof. dr hab. Urszula Ostrowska – Dyrektor Instytutu oraz dwóch zastępców: dr hab. Teresa Sołtysiak, prof. nadzw. oraz dr Maria Sobieszczyk.

Opracowanie: dr hab. Mariusz Cichosz, prof. nadzw.

Dyrektorzy Instytutu Pedagogiki w latach 1978-2019

Wydział Pedagogiki 
Wydział powstał na bazie dorobku Instytutu Pedagogiki i zaczął samodzielne funkcjonowanie od 01.10.2019 r. Funkcję Dziekana sprawował prof. dr hab. Ryszard Gerlach, a funkcję Prodziekana ds. Kształcenia pełnił dr hab. Paweł Trzos, prof. uczelni.

prof. dr hab. Ryszard Gerlach

Aktualnie od 1.10.2020 r. Dziekanem Wydziału Pedagogiki jest prof. dr hab. Helena Ostrowicka, a stanowisko Prodziekana ds. Kształcenia objęła dr Elżbieta Okońska. Kadencja obejmie lata 2020-2024.  

prof. dr hab. Helena Ostrowicka